Trăng trong thơ Hàn Mặc Tử

Trăng trong thơ Hàn Mặc Tử.

Kh?ng gian dày đặc toàn trăng cả,

T?i cũng trăng mà nàng cũng trăng

Một nhà thơ thiên tài nhưng yểu mệnh, một kiếp nhan sinh quá ngắn ngủi lại lắm thương đau. Nhưng có lẽ do những bi thương của cuộc đời dành cho số phận mà từ đó những tinh hoa phát tiết làm nên những bài thơ bất hủ m?i m?i với thời gian trong giai đoạn ban đầu của thơ ca cận đại Việt Nam đó là nhà thơ Hàn Mặc Tử.

Trong cái nhìn tổng thể về gia tài thơ ca của Hàn Mặc Tử để lại, có thể nhận ra những hình tượng chủ thể mà Hàn Mặc Tử nói đến nhiều: Trăng, máu, cuồng điên…

Nhưng đằng sau hiện tượng mật đắng, máu cuồng và hồn điên đau thương bi hận thì “Trăng” là tư tưởng, hình ảnh xuyên suốt, đậm nét trong thi ca Nguyễn Trọng Trí.

Trước hết, có đ?i chút về than thế nhà thơ tài hoa bạc mệnh.

M?i tận đến bay giờ, vẫn còn có người băn khoăn về cái tên Hàn Mạc Tử hay Hàn Mặc Tử. Bút danh đầu tiên của nhà thơ Nguyễn Trọng Trí là Phong Trần lúc thi sĩ mới 16 tuổi, rồi Lệ Thanh. Đến năm 1936 đổi thành Hàn Mạc Tử寒摸仔(Chàng trai đứng sau bức rèm lạnh lẽo) rồi sau đó đổi thành Hàn Mặc Tử寒墨仔 (Chàng trai bút mực). Như vậy để chúng ta thấy một sự việc hiển nhiên khi nói rằng: Nhà thơ Nguyễn Trọng Trí có nhiều bút danh qua từng giai đoạn, nên ta phải gọi cho đúng bút danh phù hợp vào từng thời điểm.

Trăng là đề tài mu?n thuở, là nguồn cảm hứng của biết bao văn nhan thi sĩ. Trăng đ? có mặt khắp nơi, khắp chốn qua nhiều phương tiện thể hiện: thơ, ca, nhạc, họa. Hình tượng Trăng (Nguyệt) trong thi ca vốn kh?ng xa lạ gì. Ngày từ xa xưa và trong thời Thịnh Đường với Đường Tống bát đại gia mà tiêu biểu là Ly Bạch thì nguồn cảm hứng của thi

gia này là Trăng và lưu truyền chết cũng vì Trăng.

Nhìn xuyên suốt thi ca qua từng thời đại từ nguyên sơ m?i đến bay giờ, ta nhận ra một điều là bất cứ thi sĩ nào trong cuộc đời sáng tác thì ít nhất cũng có một bài viết về Trăng.

Đay kh?ng phải là một bắt buộc hay một ước lệ mà là sự rung cảm đồng điệu tam-hồn của bất cứ một ai trước cảnh đẹp nên thơ giữa đêm khuya thanh vắng. Vì vậy mà trên trần gian này, có bao nhiêu thi sĩ thì có bấy nhiêu bài thơ tả cảnh đêm trăng. Có nhà thơ thì tả cảnh trăng mờ bên suối, có nhà thơ thì tả cảnh đêm trăng ngày mùa, nhiều nhà thơ thích tả cảnh trăng chênh chếch đầu núi, một số nhà thơ khác tả cảnh đ?i tình nhan hẹn hò dưới ánh trăng khuya, cũng lắm nhà thơ tả cảnh uống rươụ tiêu sầu hay ngồi ngam thơ vịnh nguyệt

Ly Bạch một trong Đường Tống bát đại gia được lưu hậu thế với nhiều bài thơ, trong đó có bài tiêu biểu viết về Trăng:

Tỉnh dạ tư

Sàng tiền minh nguyệt quang

Nghi thị địa thượng sương

Cử đầu vọng minh nguyệt

Đê đầu tư cố hương.

Tiên Điền Nguyễn Du trong Kiều thì có đến 63 cau liên quan đến trăng để chuyển tải y đồ tả người tả cảnh, tam trạng… trong đó cau:

Vầng trăng ai xẻ làm đ?i

Nửa in gối chiếc nửa soi dăm trường

Và Xuan Diệu:

Thu lạnh càng thêm nguyệt tỏ ngời,

Đàn ghê như nước lạnh trời ơi

Long lanh tiếng hạc vang vang hận,

Trăng nhớ Tầm Dương nhạc nhớ người.

(Nguyệt cầm)

Và Bích Khê, Quách Tấn, Chế Lan Viên ba trong bốn nhà thơ được mệnh danh Bàn Thành Tứ tử ai cũng có nhiều bài thơ về Trăng.

Trăng gay vàng, vàng gay lên sắc trắng

Của gương hồ im lặng tợ bài thơ

Chan nhịp nhàng, lòng nghe hương nặng nặng

Đay bài thơ kh?ng tiếng của đêm tơ

Trăng gay vàng, vàng gay lên sắc trắng

Của hồn thu đi lạc ở trong mơ.

(Mộng cầm ca, Bích Khê)

Gió rủ canh đi ngàn liễu khóc,
S?ng đưa lạnh tới bóng trăng run ...
Thuyền ai tiếng hát bên kia vẳng?
Ghé lại cho nhau gởi chút buồn.

(Bên s?ng, Quách Tấn)

Và Hàn Mặc Tử cũng kh?ng nằm ngoài “thói thường tình” ấy.

Thế nhưng Trăng trong thơ Hàn Mặc Tử thể hiện như thế nào?

Trăng trong thơ Hàn Mặc Tử xuất hiện dưới nhiều góc cạnh đ?i khi hiển nhiên trần trụi rồi xen lẫn cách thể hiện chìm ẩn ở những góc khuất của tam hồn nhưng tựu trung có thể nói Hàn Mặc Tử xem ánh trăng trong thơ như một thực thể của tạo hóa ban phát những ánh sáng lung linh, rồi đ?i khi nhận ra sự huyền nhiệm lạ kỳ như một thực thể có linh hồn. Dường như nghe đau đay tiếng vọng của thời gian kh?ng gian xen lẫn trong tiếng thổn thức nghẹn ngào của niềm đau v? tận qua từng sự xoay vòng theo quỹ đạo của bóng trăng. Và với nhận thức từ sau xa của hình bóng, hình ảnh trăng mà thi nhan đ? bày tỏ nổi niềm qua từng thời điểm xuất hiện của trăng trên bầu trời đêm cao vut tiếng vọng thinh kh?ng để rồi đ? hòa nhập cùng: say trăng, giỡn trăng, ?m ấp trăng, lúc nhìn trăng nằm sóng soải....

Được hình tượng hóa như một nổi niềm chơi vơi trong tình yêu trăng bỗng là thực thể gợi cảm. Một cảm xúc bất chợt ph? diển qua ng?n ngữ huyền hoặc nhưng lại dể dàng khơi dậy dang trào lai láng sự chờ đợi của tình yêu:

Trăng nằm sóng soải trên cành liểu

Đợi gió đ?ng về để lả lơi

Thấy, cảm nhận được sự mơn trớn vuốt ve v? hình giữa trăng và gió một cách thi vị.

Và bất chợt một lúc nào đó trăng lại trở thành là tinh cầu trong thái dương hệ như một hiển nhiên bình thường:

Ngả nghiêng đồi cao bọc trăng ngủ

Đầy mình lốm đốm những hào quang

Lúc siêu thực

Thuyền ai đậu bến s?ng trăng đó

Có chở trăng về kịp tối nay

ánh trăng mỏng quá kh?ng che nổi
Những vẻ xanh xao của mặt hồ
Những nét buồn buồn tơ liễu rủ
Những lời năn nỉ của hư v?.

Đ?i lúc trần tục với cái nhìn ve vuốt, mơn trớn cả tạo vật. Cảm giác này được thi nhan thể hiện theo lối ứng xử phương Đ?ng vừa lộ liễu, vừa kín đáo:

? kìa bóng nguyệt trần truồng tắm

Lộ cái khu?n vàng dưới đáy khe.

Bóng nguyệt leo song sờ sẫm gối

Gió thu lọt cửa cọ mài chăn

Rồi trong bất chợt đau thương uất hận trước những khắc nghiệt tột cùng đến với mình. Thi sĩ đ? hoảng loạn nhận ra:

Gió rít tầng cao trăng ng? ngữa

Vở tan trong vũng đọng vàng kh?

Ta nằm trong vũng trăng đêm ấy

Sáng dậy điên cuồng mữa máu ra

Cay đắng tột cùng

Cách nhau ngàn vạn dặm

Nhớ chi đến trăng thề

Tự sự trong nỗi c? đơn dai dẵng

Trăng lạnh quá, ánh trăng kh?ng sáng mấy

Cho nên chăn chiếu vẫn so le

Nhưng rồi nhận ra những tất yếu của cuộc đời như một c?i tạm chỉ có nơi vĩnh hằng là miên viễn.Thơ ?ng càng tha thiết, thanh thoát, an nhiên, chấp nhận, kh?ng còn chất gào thét điên cuồng dữ dội:

Ta ném mình đi theo gió trăng
Lòng ta tản khắp bốn phương trời
Cửu trùng là chốn xa x?i lạ
Chim én làm sao bay đến nơi?

Sẽ kh?ng thể giải thích được đầy đủ hiện tượng Hàn Mặc Tử nếu chỉ vận dụng thi pháp của chủ nghĩa l?ng mạn và ảnh hưởng của Kinh thánh. Chúng ta cần nghiên cứu thêm ly luận của chủ nghĩa tượng trưng và chủ nghĩa siêu thực. Trong những bài thơ siêu thực của Hàn Mặc Tử, người ta kh?ng phan biệt được hư và thực, sắc và kh?ng, thế gian và xuất thế, cái hữu hình và cái v? hình, nội tam và ngoại giới, chủ thể và khách thể, thế giới cảm xúc và phi cảm xúc. Mọi giác quan bị trộn lẫn, mọi l?gic bình thường trong tư duy và ng?n ngữ, trong ngữ pháp và thi pháp bị đảo lộn bất ngờ. Nhà thơ đ? có những so sánh ví von, những đối chiếu kết hợp lạ kỳ, tạo nên sự độc đáo đầy kinh ngạc và kinh dị đối với người đọc.

Và muốn đạt đến đỉnh của thể hiện ước muốn vẫn còn đau đó trong thơ của Hàn Mặc Tử vẫn còn chút vương vấn dọ hệ lụy của nền thi ca cổ điển vào hậu bán thế kỷ 19 đầu thế kỷ thứ 20. Giả từ những y thơ nguyên thuỷ để theo gót chan nàng thơ thanh tan với những dòng thơ trữ tình, l?ng mạn:

Nhưng qua rồi những phút giay tơ tưởng
Anh nhìn trăng lỏn lẻn đậu nhành cao
Phải giờ này đang lúc em chiêm bao
Chính giờ này anh đang yêu em thiệt
Em h?y nhập hồn em trong bóng nguyệt.

Là sợi đường tơ dịu quá trăng
Là bao nhiêu ngọc cũng chưa bằng

Hay thực tế hơn Omega Replica Watches

Chỉ có trăng sao là bất diệt
Cái gì khác nữa thảy đi qua

Thể hiện tình yêu

Thơ em cũng giống lòng em vậy
Là nghĩa thơm tho như ánh trăng
Mềm mại như lời tơ liễu rủ
?m thầm trong áng gió băn khoăn.

Mộng uyên ương đang khi tim rào rạt
Thuyền anh neo đậu trước bến Hàn giang
Nhưng uyên ương khi trăng sao bàng bạc
Biến mất rồi, anh thấy khói hương tan.

Để rồi vụn vỡ trong đêm vắng lặng, kh?ng gian phủ đầy huyền hoặc ánh sáng đến liêu trai

Cả trời say nhuộm một màu trăng,
Và cả lòng t?i chẳng nói rằng.
Kh?ng một tiếng gì nghe động chạm,
Dẫu là tiếng vỡ của sao băng...

Sự mộng tưởng đến thăng hoa khi nghĩ vế cái chết. Kh?ng đơn giản như thói thường của cuộc đời: Sinh, l?o, bệnh tử.

Xác ta sẽ hút bao nguồn trăng loạn,
Ngấm vào trong cơ thể những hoa hương,
Và sẽ thở ra toàn hơi thở sáng,
Để trên cao, hồn khỏi lộn màu sương.

Thoát xác hoà nhập với vũ trụ

Ta bay lên! Ta bay lên!

Gió tiển đưa ta tới nguyệt thiềm

Viết thêm chuyện bên lề:

Ngày làm c?ng nhan đường sắt trên đèo Hải Van, nhiều lần lũ chúng t?i kéo nhau men theo con đường mòn từ sườn núi xuống khu làng của những người bị bệnh phong là Hoà Van nằm sát biển. Tận mắt thấy những mảnh đời khổ đau vì căn bệnh hàng đầu của Tứ chứng nan y.

Sau này khi kh?ng còn làm đường sắt và nhiều lần thất bại trong mưu tìm một chuyến đi xa.Trắng tay! T?i xin làm chan phụ xe khách tuyến Đà Nẵng-Quy Nhơn để kiếm sống. Trong tình cờ t?i quen một người Đà Nẵng đang là kỹ thuật viên X.quang tại Bệnh viện Đa khoa Qui Hoà. Và t?i có dịp đến thăm khu trị bệnh phong này.

Ngày xưa do nhận thức kh?ng mấy thiện cảm và lánh xa những người mắc bệnh phong, nên chính quyền thường lập ra khu tập trung những người mang căn bệnh này nhằm cách ly với x? hội. Qui Hoà cũng như Hoà Van đều nằm cách biệt với thế giới bên ngoài và đi lại khó khăn cho những ai muốn đến.

Muốn đến Qui Hoà phải vượt con dốc dài qua gềnh Ráng có tên là Mộng Cầm. Trong một lần đi thăm này t?i được dẫn đi viếng mộ Hàn Mặc Tử. Ng?i mộ nằm ở lưng chừng sườn núi nhìn ra biển. Từ mộ Hàn Mặc Tử nhìn bao quát cả thung lũng có khu làng của những người bệnh phong Qui Hoà. Những đêm trăng sáng, thung lũng lung linh ngời sáng cùng b?i cát trắng trải dài bên cạnh rừng dương liểu. Thánh thót vang lên tiếng dương cầm của các soeur từ ng?i nhà thờ nhỏ nằm ẩn trong hàng cay dương liểu.

Trăng nằm sóng xoải trên cành liểu

Đợi gió đ?ng về để l? lơi.

Ngày nay, đến viếng mộ Hàn Mặc Tử dể dàng hơn nhiều. Từ khi có con đường tránh qua đèo Cả nối Quy Nhơn với S?ng Cầu, Phú Yến. Một con đường tương đối thuận tiện cho đi lại dẫn xuống khu trị phong Qui Hoà, du khách dễ dàng viếng mộ Hàn Mặc Tử giờ đ? được trùng tu.

lequangtho

22/8/2013 - Bài dự thi số 12